Mowa i komunikacja odgrywają ważną rolę w życiu ludzi.
Pozwalają nie tylko wchodzić w relacje, wyrażać uczucia, emocje, pragnienia czy
przekazywać informacje, ale pomagają rozumieć otaczający świat. Myślimy bowiem
słowami, chociaż na co dzień nie zdajemy sobie z tego sprawy. Dlatego tak ważne
jest prawidłowe stymulowanie rozwoju mowy i rozumienia u dzieci oraz
poszerzanie słownictwa. Warto przy tym znać etapy, jakimi zachodzi
kształtowanie mowy i zdobywanie umiejętności komunikacji. A rozwój ten
rozpoczyna się już w łonie matki.Etapy rozwoju mowy u dzieci
1. Okres zerowy, przygotowawczy — od poczęcia do narodzin
W życiu płodowym dochodzi do intensywnego wzrostu i rozwoju dziecka. Najważniejszymi momentami, mającymi wpływ na mowę, są:
- 7. t.c. — mózg dziecka wysyła impulsy koordynujące pracę niektórych organów
- 10. t.c. — dochodzi do scalenia warg i wyrostka zębodołowego;
- 12. t.c. — kształtuje się ruch podciągania i podnoszenia górnej wargi (wstęp do odruchu ssania) oraz dochodzi do scalenia podniebienia;
- 13.–24. t.c. (koniec 3. m.c.) — ukształtowane są struny głosowe (dziecko jest już zdolne do płaczu);
- 14. t.c. — pracę treningową rozpoczynają mięśnie odpowiedzialne za chwytanie, oddychanie, fonację i ssanie;
- 17. t.c. — dziecko potrafi uwypuklać i wysuwać wargi oraz stopniowo ćwiczy odruch ssania.
Ponadto już 5-6-miesięczny płód wrażliwy jest na
prozodię mowy, czyli rytm wypowiedzi i kontur intonacyjny. Funkcjonuje już bowiem
narząd słuchu. Dziecko słyszy i zapamiętuje też rytm bicia serca matki.
Zalecane jest wówczas mówienie do dziecka, czytanie mu, jak i puszczanie
muzyki. Dziecko w łonie matki przyswaja już cechy prozodyczne języka, którym
posługuje się otoczenie.
2. Okres melodii (sygnału, apelu) — od narodzin do ukończenia przez dziecko 1. r.ż. (0–12 miesięcy)
Na początku rozwoju mowy podstawowymi formami wypowiedzi są krzyk i płacz. Jest to okres rytmów i regulacji, kiedy rodzice, opierając się na biologicznych rytmach dziecka, budują podstawy wzorów komunikacyjnych. Od momentu narodzin dziecko powinno być otaczane „kąpielą słowną”. Bardzo ważne są akcent, intonacja i dynamika mowy otoczenia (szczególnie rodziców).
W okresie tym pojawiają się kolejno:
- w 1. m.ż. niemowlę produkuje samogłoskę „o” — dźwięk ten wydaje podczas codziennych czynności w interakcji z opiekunem (np. podczas kąpieli, przewijania, zabawy);
- głużenie/gruchanie — np. gli, tli, kii, gla, bli, ebw… (2.–3. m.ż.), dominuje w nim artykulacja tylnojęzykowa (weralna);
- gaworzenie — polega na wymawianiu zespołów sylab niemających jeszcze określonego znaczenia, np. ma-ma, ba-ba, ta-ta, babi-babi (6.–12. m.ż.);
- około 9. miesiąca następuje faza naśladowania i powtarzania dźwięków (tzw. echolalii);
- pod koniec 1. roku życia dziecko z reguły powtarza pierwsze słowa ze zrozumieniem (wskazywanie odpowiednich osób, czynności, przedmiotów), np. mama, tata, baba, da, pa.
Między 4. a 6. m.ż. wyraźnie zwiększa się
zróżnicowanie wokalizacji – niemowlę produkuje krzyki, a także dźwięki zbliżone
do pojedynczych samogłosek. Stopniowo zanikają za to dźwięki, których dziecko
nie słyszy w swoim otoczeniu.
3. Okres wyrazu — 2. rok życia dziecka (13–24 miesięcy)
W okresie wyrazu dziecko:
- opanowało już samogłoski o, u, a, e, y i wymawia większość spółgłosek p, b, m, t, d, n, l, k, ś, ć, dź;
- zaczyna wypowiadać pojedyncze wyrazy, wyrazy-zdania (prosty przekaz dość skomplikowanej treści z pomocą jednego wyrazu — wypowiedzi jednowyrazowe, czyli holofrazy) czy pseudozdania;
- charakterystyczne dla tego okresu jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu, np.: ne (nie), da (daj), ucha (pielucha), opaki (chłopaki), mi (miś), tota (ciocia), baba ała (babcia dała), buti es (buty są).
Za pierwsze słowa uważa się te połączenia dźwięków,
których dziecko używa sensownie w obecności jakiś obiektów czy w danej
sytuacji, np. „da” czy „ma” z równoczesnym wskazaniem na obiekt.
Polskie dzieci w 2. r.ż. nie wymawiają głosek
nosowych, przeważa też u nich wymowa bezdźwięczna oraz palatalizacja
(zmiękczanie).
4. Okres zdania — 3. rok życia dziecka (25–36 miesięcy)
Trzyletnie dziecko:
- zaczyna używać pozostałych głosek, ale często je zmiękcza;
- zaczyna używać samogłosek nosowych;
- posługuje się już zwykle 800–1500 wyrazami i zna różne części mowy;
- czyni ogromny postęp w rozwoju mowy — pośród form wypowiedzi dominują wypowiedzenia dwuczłonowe, zdania z podmiotem i orzeczeniem, zdania pytające, oznajmujące, rozkazujące i wykrzyknikowe;
- poprawnie realizuje relacje rytmiczne w słowach mimo zniekształceń;
- nie realizuje jeszcze prawidłowo wielu głosek (np.: l zamiast r), ale nie powinno to wzbudzać niepokoju rodziców — usłyszymy na przykład: tlofe (trochę), duźa (duża), siupka (zupka), miśka (myszka), bitki (brzydki), liba (ryba), sina (maszyna), tata-banzie-jadła (tata będzie jadł), ja-nie-mam-sianki (nie mam sukienki).
To bardzo dobry czas na częste rozmowy, opowiadanie
i czytanie bajek z dzieckiem. W tym okresie wzbogaca się słownictwo,
doskonalą procesy myślenia, a dzięki takiemu wsparciu dzieci uczą się prawidłowych
zasad gramatycznych.
5. Okres swoistej mowy dziecka — od 3. r.ż. do 7. urodzin dziecka
Jest to czas zabawy językiem, pytań, neologizmów. W wieku przedszkolnym dziecko:
- poszerza swój słownik od około 1500 słów do 7000 — zwiększa się przy tym liczba rzeczowników z jednoczesnym zmniejszeniem i frekwencji w mowie, a także wzrasta liczba czasowników ze wzrostem frekwencji ich użycia;
- odczuwa silną potrzebę nazywania swoich spostrzeżeń, dlatego tworzy nazwy na oddanie tego, co myśli;
- jest przekonane, że wyrazy „żyją” parami, a dane części mowy zawsze tworzy się analogicznie, np. dziadek – dziadka (czyli babcia); kot miauczy – pies huaczy; dziewczyński – chłopaczyński;
- chętnie tworzy zabawne rymy: mamica niedobrzyca;
- mówi dużo i chętnie, komunikuje się z otoczeniem za pomocą zdania kilkuwyrazowego;
- swobodnie opowiada o tym, co widzi, komentuje rzeczywistość, mówiąc także do siebie; z wiekiem swobodniej i chętniej komentuje wydarzenia ze swojego życia, bajki, spektaklu;
- popełnia wiele agramatyzmów: Dam jeść piesu; Nie mam nożyczków; z czasem wykształcają się poprawne formy;
- z wiekiem mówi coraz dokładniej i dokonuje mniej zniekształceń głoskowych (do 7. r.ż. wykształca się jako ostatnia głoska „r”).
Należy kontrolować zaburzenia, odstępstwa od normy i
wady wymowy u dzieci w tym okresie (u młodszych również). Nie wolno ich
ignorować czy próbować przeczekać, aż dziecko z nich „wyrośnie”. Lepiej chuchać
na zimne i udać się do logopedy.
-----------------------------------------------
Komentarze
Prześlij komentarz