Zdolności, uzdolnienia, zainteresowania dziecka

Ideą przewodnią każdego działania edukacyjnego powinno być skoncentrowanie na indywidualnym rozwoju dziecka. Priorytetem staje się odkrywanie wielorakich, indywidualnych zdolności i zainteresowań dziecka oraz pobudzanie ich, wzmacnianie, a także rozwijanie. Szczególnie warto przy tym uwzględnić naturalne aktywności dziecka i zdolności rozwiązywania problemów. Chociaż używane nieraz zamiennie, tytułowe terminy (zdolności, uzdolnienia i zainteresowania) posiadają odmienne znaczenia. Praktyczne cele edukacji w tym kontekście to: kształcenie i wychowanie skoncentrowane na jednostce, jej zdolnościach i zainteresowaniach, oraz konstruktywizm jako teoria wiedzy, poznawania i uczenia się.

Nie wszystkie dzieci mają takie same zainteresowania i zdolności, uzdolnienia, dlatego w edukacji należy uwzględniać  indywidualne różnice między nimi. Zgodnie z teorią Howarda Gardnera wczesne ustalenie uzdolnień może bardzo pomóc w doborze doświadczeń korzystnych dla dziecka. Niemniej równie ważne jest wykrycie jego słabych punktów. Warto zatem więcej uwagi poświęcić różnicom pojęciowym między zdolnościami, uzdolnieniami a zainteresowaniami dziecka, aby w pełni świadomie wspierać jego rozwój. Ich właściwa interpretacja ma ogromne znaczenie dla praktyki pedagogicznej, podobnie jak rozumienie związków i zależności pomiędzy nimi.

Zdolność

Według Bogusława Hornowskiego jest to indywidualna właściwość osobowości człowieka, której nie można sprowadzać do wykształconych nawyków. Można natomiast dzięki niej kształtować różnego rodzaju nawyki, sprawności i umiejętności. Z kolei Władysław Puślecki jako zdolności rozumie predyspozycje psychiczne umożliwiające łatwą, sprawną oraz skuteczną realizację czegoś. Zdolności mogą być ponadto wszechstronne bądź ograniczać się do wybranej dziedziny. Jak podkreśla Wiesław Limont, problem zdolności można rozpatrywać z różnych perspektyw, wyróżnia się bowiem różne rodzaje zdolności: ogólne, kierunkowe, twórcze.

Bloom twierdzi, że kluczowym czynnikiem sukcesu jest środowisko stworzone przez rodziców i nauczycieli. Wielu ludzi zdolnych może mieć porównywalne zdolności do osób, które osiągnęły sukcesy, ale brak wsparcia, zachęty, wysokich oczekiwań i doskonałego nauczania sprawiają, że ich zdolności nie mogą być urzeczywistnione.

Uzdolnienie

Swoisty układ zdolności warunkujących ponadprzeciętny poziom wykonywania jakiegoś rodzaju działalności (literackiej, naukowej, plastycznej, technicznej, sportowej czy organizacyjnej) nazywany jest właśnie uzdolnieniem. Zatem zdolności, uzdolnienia idą ze sobą w parze.

Limot uzupełnia tę definicję. Twierdzi on, że posiadane przez kogoś uzdolnienia są równoznaczne z osiąganiem przez niego wyraźnie ponadprzeciętnych rezultatów w danej dziedzinie. Dotyczy to nie tylko wykonywania operacji elementarnych (co leży w kwestii zdolności), lecz także włączenia tych operacji w zorganizowaną sekwencję działań o wyższym stopniu złożoności.

Najbardziej popularną definicję zdolnego ucznia/dziecka stworzył jednak Sydney Marland. Według niego uzdolnione i utalentowane dzieci to te, które zostały zidentyfikowane przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach jako te, które mają predyspozycje do wybitnych osiągnięć. Uzdolnienia mogą obejmować: ogólne zdolności intelektualne, specyficzne zdolności akademickie (główne przedmiotach szkolnych), twórcze lub produktywne myślenie, zdolności przywódcze, zdolności artystyczne, zdolności psychomotoryczne.

Zainteresowania

Według Antoniny Guryckiej zainteresowania to ukierunkowana aktywność poznawcza, występująca z określonym nasileniem. Przybiera ona postać wybiórczego stosunku do otaczającego świata. A wyraża się to poprzez dostrzeganie — wśród wielu innych — określonych problemów, zjawisk czy procesów, a także dążenie do ich zbadania, poznania, rozwiązania. Zainteresowania warunkują także przeżycia pozytywnych lub negatywnych uczuć związanych z posiadaniem bądź brakiem wiedzy, z rozwiązywaniem lub niemożnością rozwiązania problemu. Zainteresowania można kształtować oraz budzić poprzez stawianie dziecka wobec problemów/zagadnień wymagających samodzielnego przez nie rozwiązania. Należy przy tym udzielić niezbędnych wskazówek a pozytywny poznawczo wynik przy dziecka otaczać społeczną aprobatą.